رقص؛ پاسخی جادویی به زیبایی زندگی

پلاکارد فیلم "پینا" از ویم وندرز

ویم وندرس، در فیلم سه بعدی خود "پینا؛ برقصید، برقصید، وگرنه از دست می‌رویم"، کوشیده جوهر هنر و شیوه‌ی کار پینا باوش، این ستاره‌ی بی‌نظیر گستره‌ی رقص جهانی را با تصاویر بدیع و شاعرانه، سرشار از ذوق و تخیل جاودانه کند.

فکر تهیه‌ی فیلمی درباره‌ی یکی از مشهورترین طراحان رقص جهان، پینا باوش، در اوایل سال ۱۹۸۵، به ذهن ویم وندرس خطور کرد. او به ونیز رفته بود تا اجرای نخستین اثر آوانگاردیستی باوش با عنوان "کافه مولر" را که برای اولین بار در ۱۹۶۸ در شهر وپرتال به نمایش در آمده بود، ببیند. باوش در این قطعه به زبان جدیدی در حرکت و رقص دست‌یافته بود که در آن هنگام بیشتر شگفتی اهل فن را برمی‌انگیخت تا تحسین آنان را؛ در آن زمان حرکات مینی‌مالیستی و عادی رقصندگان "گروه پینا" که در عین‌حال با بیان احساسی شدیدی همراه بود و از همه مهم‌تر، فضایی درخور و آشنا می‌آفرید، برای بسیاری بیگانه بود.

باوش برای تنظیم رقص قطعه‌ی "کافه مولر"، از آن‌جا که خانواده‌اش از راه درآمد کافه - رستورانی امرار معاش می‌کرد، از زندگی و رویدادهای روزمره‌ی پیرامون خود الهام گرفته بود. او برای انتقال تجربه‌ی دوران کودکی خود در قالبی نو، به رقصندگانش امکان ‌داد،‌روی صحنه بخندند و بگریند و حتی حرف بزنند؛ هر چند معتقد بود، هنگامی‌که کلام از بیان بازمی‌ماند، آن وقت است که رقص پا به میدان می‌گذارد.

 ویم وندرز و گروه رقص "پینا باوش"

"کافه مولر" و سه قطعه‌ی دیگر

"کافه مولر" یکی از چهار قطعه رقصی است که در فیلم ویم وندرس، "پینا؛..."، نقش مهمی بازی می‌کند. پینا باوش، هنگامی که در آغاز تابستان سال ۲۰۰۹ در تدارک ساخت این فیلم با وندرس همکاری می‌کرد، خود این چهار قطعه را انتخاب کرده بود. عُمر این همکاری، ولی کوتاه بود. باوش، روز ۳۰ ژوئن، در اثر ابتلا به بیماری سرطان که تنها شش روز پیش از مرگش مشخص شده بود، درگذشت.

ویم وندرس، پس از آن، هرچند مجبور شد طرح اصلی فیلم را تغییر دهد، ولی به جوهر هنر و خوانش باوش از آن وفادار ماند. او از جمله در ساخت فیلم، از همان شیوه‌ای سود می‌جوید که پینا باوش در طرح‌ریزی یک قطعه‌ی رقص از آن استفاده می‌کرد؛ طرح پرسش:.

در ابتدای هر یک از قطعات رقص باوش، یک موضوع و پرسش‌های بیشماری قرار دارند که او با رقصندگان گروه خود در میان می‌گذاشت: «پرسش، راهی است که مرا به موضوع نزدیک می‌کند. این یک شیوه‌ی برخورد آزادانه‌ی کار است، با این حال خیلی هم مشخص است. چون من خوب می‌دانم که در جستجوی چه چیزی هستم، ولی آن را با حسَم لمس کرده‌ام و نه با درک و منطقم. از این‌رو نباید پرسش را خیلی مستقیم مطرح کرد. چون تو ذوق می‌زند و پاسخ‌ها هم به همان اندازه پیش‌پاافتاده و خالی از ‌معنی از آب در می‌آیند.»

 

شیوه‌‌های مشابه

ویم وندرس نیز برای نشان دادن چهره‌های گوناگون پینا باوش و هنرش از نگاه رقصندگان گروه، ازهمین شیوه استفاده می‌کند. آن‌چه در فیلم به نمایش در می‌آید، پاسخ‌های متفاوت به پرسش‌هایی است که بیننده از چند و چونی آن، اطلاع پیدا نمی‌کند، ولی تأثیرش بر چهره‌ی رقصندگان، هنگامی که پاسخ خود را می‌شنوند، قابل دیدن و حس است. پاسخ‌ها یادآور خاطرات شخصی‌ای است که هر یک از رقصندگان گروه با پینا داشته‌اند: «پینا این قدرت را داشت که با نگاهش در تو نفوذ کند، هزارتوی حس و روانت را بکاود و آن را به تو بنمایاند. من عادت داشتم که خودم را در گروه، جایی پنهان کنم که به چشم نیایم. یک روز که پینا دنبالم آمده بود، پیش از آن که در را ببندد، گفت: "چرا از من می‌ترسی؟ من که کاریت نکردم." حق با او بود. پس از آن، من ترسم ریخت.»

ترس، مقابله با آن، عشق، صمیمیت، تنهایی ازلی ـ ابدی انسان، مبارزه‌ی او برای شایسته زیستن، درگیری‌های ناشی از قدرت‌طلبی در روابط زن و مرد، ناتوانی انسان در برابر سرنوشت... دستمایه‌های بیش از ۴۰ اثری است که نام پینا باوش را در این گستره جاودانه می‌کنند. نمایش تصاویر بدیع و شاعرانه، سرشار از تخیل و فانتزی و همیشه تازه و بکر، ویژگی‌هایی است که با نام او در عالم رقص پیوند خورده است.  

تکنیک سه‌ بعدی و جسارت وندرس

ویم وندرس، در فیلم خود "پینا؛ برقصید، برقصید، وگرنه از دست می‌رویم"، کوشیده است این مهم را به تصویر بکشد. تکنیک سه بعدی، این کار را برای او ساده‌تر کرده است: «تنها با استفاده از بُعد مکان، می‌توانستم جسارت نمایش رقص ـ تئاتر پینا باوش را به شکل درخوری پیدا کنم و آن را روی پرده‌ی سینما نشان دهم.» وندرس، از این تکنیک نه تنها برای بُعد بخشیدن به حرکت‌های موزون سود جسته، بلکه آن را در جهت برجسته‌تر کردن بُعد زمان و نمایش فاصله‌گذاری زمانی هم بکار برده است. در بخشی از فیلم، هنگامی که مستندهای سیاه و سفید، روند تکامل تکنیکی شیوه‌ی کار پینا باوش را به ثبت می‌رسانند، زمان به دو بُعد گذشته و حال تقسیم می‌شود.

فیلم "پینا؛ برقصید، برقصید، وگرنه از دست می‌رویم"، با نمایش یکی از آثار او که چهار فصل بهار، تابستان، پائیز، زمستان را با رقص و حرکت بازمی‌تاباند، آغاز می‌شود و با این اثر نیز به پایان می‌رود. این فیلم که برای نخستین بار در "بخش خارج از مسابقه‌ی" برلیناله‌ی ۶۱ نشان داده می‌شود، از روز ۲۴ فوریه در سینماهای آلمان به نمایش در می‌آید.