روزشمار برلیناله • روز پنجم: از سیاست گریزی نیست!

 

در این دوران از هر چه بتوان فرار کرد، از سیاست نمی‌توان. برلیناله همیشه به رویدادهای روز جهان توجه داشته؛ این بار حال و هوای سیاسی، به ویژه تندبادی که از خاورمیانه برخاسته، مستقیم و غیرمستقیم به فضای جشنواره سرازیر شده.

 

امروز (چهاردهم فوریه) در بخش رقابتی نوبت با سینمای بریتانیا بود با فیلمی به کارگردانی رالف فینس، بازیگری که با فیلم "کوریولانوس" برای اولین بار پشت دوربین قرار گرفته است. فیلم بر پایه یکی از تراژدی‌های ویلیام شکسپیر است که از دیرباز دستمایه دهها اثر دراماتیک و موزیکال بوده، مانند اوورتور مشهور بتهوون یا اقتباس‌های مدرن از جمله توسط برتولت برشت که به فارسی هم ترجمه شده است.

رالف فینس تراژدی شکسپیر را به دوران معاصر منتقل کرده. کوریولانوس فرمانده ارتشی مدرن است که از سر خودخواهی و جاه‌طلبی، به دشمنان روی می‌کند و با هم‌میهنان خود وارد جنگ می‌شود. اقتباس مدرن از آثار شکسپیر یا انتقال آنها به شرایط تاریخی دیگر، کار تازه‌ای نیست، هم در سینما و هم در تئاتر نمونه‌های بسیار دارد؛ اما این کار تنها به شرطی موفق است که شرایط و الزامات دوران بعدی، به چارچوب دراماتیک و گوهر معنوی تراژدی آسیب نزند.

فیلم "کوریولانوس" اما به قدری با جزئیات دراماتیک و تنش‌های پرتحرک سطحی، به ویژه نمایش صحنه‌های جنگی و کشت و کشتار درگیر می‌شود، که از گوهر تراژیک اثر شکسپیر چیز زیادی باقی نمی‌گذارد. حتی بازی‌های گیرای بازیگرانی به قدرت ونسا ردگریو نمی‌تواند فیلم را نجات دهد.

همین دو روز پیش از فیلم "جایزه" گفتیم که سرگذشت یک فعال سیاسی آرژانتینی را روایت می‌کند. فیلمی کوچک، ساده و بی‌سروصدا، که با یک دهم بودجه و امکانات "کوریولانوس" ساخته شده بود، اما به مدد یک فیلمنامه درست و سنجیده هزار بار مؤثرتر بود.

جنگ جشنواره‌ها!

یک جشنواره تنها با فیلم‌های خود سیاسی نمی‌شود، بلکه ناگزیر از دنیای پیرامون نیز تأثیر می‌گیرد. اگر در راهروهای فستیوال یا در سالن کنفرانس با یکی از همکاران مصری روبرو شویم، اولین سؤال این نیست که چرا مصر در جشنواره فیلم ندارد، بلکه قطعا این است: حسنی مبارک به کجا فرار کرده است؟

همان طور که همکاران خارجی هم در دیدار و گفت‌وگو با ما ایرانی‌ها فوری می‌خواهند بدانند در میهن ما چه می‌گذرد و ما با این "جنبش سبز" که گوش فلک را کر کرده، به کجا رسیده‌ایم!

 

پوستر برلیناله در حمایت از جعفر پناهی

نکته دیگری که این روزها کشف کردیم این است که جشنواره‌ها هم می‌توانند در سیاست دخالت کنند، و حربه آنها هم البته نه توپ و تانک، بلکه افزارهای ظریف‌تر است.

در سراسر جهان دهها جشنواره و نهاد سینمایی حمایت خود را از جعفر پناهی و محمد رسول‌اف اعلام کرده‌اند. جشنواره برلین پناهی را عضو غایب هیئت داوران دانسته است. هم در سالن‌های سینما و هم در جلسات هیئت داوران صندلی خالی پناهی، حضور نمادین سینماگر ایرانی را به رخ می‌کشد.

جشنواره سینمایی کن اعلام کرده است که به خاطر کارنامه هنری جعفر پناهی جایزه ویژه‌ای را به او تقدیم می‌کند.

در گزارش پیشین گفتم که امسال نام و یاد جعفر پناهی بیش از هر سینماگر دیگری در برلیناله تکرار می‌شود. روز جمعه ۱۱ فوریه جلسه‌ای در پشتیبانی از این سینماگر ایرانی برگزار شد، که در آن هنرمندان نامی سینمای آلمان، از ویم وندرس و فولکر شلوندورف تا ایریس بربن و برونو گانس حضور داشتند.

فولکر شلوندورف در حضور جمعیت جایزه "سیمرغ بلورین" را به برگزارکنندگان "جشنواره سینمایی فجر" پس داد. این کارگردان آلمانی در سال ۱۳۸۳ جایزه "سیمرغ بلورین" را برای فیلم "روز نهم" از جشنواره بین‌المللی فیلم فجر دریافت کرده بود.

چند روز پیش سمیح کاپلان‌اوغلو، سینماگر ترکیه، اعلام کرد که از پذیرفتن جایزه جشنواره فیلم فجر خودداری می‌کند. کارگردان ترک این جایزه را به خاطر بهترین فیلمنامه از آخرین دوره جشنواره فجر دریافت کرده است. ‌او سال گذشته جایزه "خرس طلایی" را از جشنواره بین‌المللی برلین از آن خود کرد. آقای کاپلان‌اوغلو در اطلاعیه‌ای گفته است نمی‌تواند از دولتی جایزه قبول کند که با سینماگران خود رفتاری ناشایست و ظالمانه دارد.