فراز و نشیب تئاتر ایران در سال ۱۳۸۹

حمید شاه آبادی، معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد

در پایان سال ۱۳۸۸ بود که خبر خروج محمدحسین ایمانی خوشرو از معاونت هنری وزارت ارشاد اسلامی بار دیگر مطرح شد و بعد از کش و قوس های بسیار، حمید شاه آبادی از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد دولت دهم به عنوان معاونت هنری منصوب گردید و طی مراسمی قبل از پایان سال معرفی شد.

حمید شاه آبادی اما چندان با بخش معاونت هنری بیگانه نبود. او که از مدتی قبل وارد این حوزه شده بود، اطلاعاتی درباره نحوه کار و بدنه معاونت هنری ارشاد دریافت کرده بود و گویا با کسانی نیز دیدار داشت. این دیدارها در جهت آشنایی و یافتن اطلاعات لازم جهت برقراری ارتباط با هنرمندان بود. او در گفت و گو با رسانه ها بارها بر نمایش های مذهبی و دینی و نگاه جدید به این مقوله تاکید کرد.

"تعامل" با کارگردانان تئاتر ایران

حمید شاه آبادی در همان ابتدای ورود، جلسات مختلفی برگزار کرد که یکی از این جلسات که با حضور حسین پارسایی ( مدیر اسبق مرکز هنرهای نمایشی) برگزار شد- جلسه ای با عنوان "تعامل با کارگردانان تئاتر".
در این جلسه، معاونت هنری دیدگاه ها و مواضع خود را اعلام کرد و از مشکلاتی گفت که از دید بسیاری از کارگردانان، مشکلات اصلی تئاتر ایران نبود و بار دیگر بسیاری از سوالات کارگردانان، همچون بدهی به گروه های نمایشی ، بلاتکلیفی گروه ها در قبال اجرای نمایش، قرار داد تیپ، آیین نامه های جدید، شورای نظارت و ارزشیابی و ... در این جلسه نیز بی جواب ماند.
با این حال آقای شاه آبادی در این جلسه گفت: "ما همه از مشکلات مطلع هستیم و لازم به تکرار آنها نیست."
آنچه در پایان این جلسه به عنوان جمع بندی مطرح شد این بود: شناخت بیشتر کارگردانان از حمید شاه آبادی و شناخت او از بخشی از کارگردانان تئاتر تهران.

تغییر در مدیریت مرکز هنرهای نمایشی

حسین مسافر آستانه

از همان ابتدای سال ۸۹، زمزمه های فراوانی در زمینه تغییر مدیریت وجود داشت و گاه دیدار های خصوصی معاونت هنری با بعضی افراد دامنه این شایعات را بیشتر می کرد- از جمله گفت وگو با افرادی همچون مجید سرسنگی و رحمت امینی. اما حسین پارسایی همچنان بر سر کار بود تا بالاخره قرعه به نام حسین مسافر آستانه افتاد.
حسین مسافر آستانه در سال های مدیریت مجید شریف خدایی، مدیریت شورای نظارت و ارزشیابی و همچنین سال ها ریاست انجمن تئاتر مقاومت وتئاتر بسیج را بر عهده داشت و چندین دوره مدیر جشنواره تئاتر فجر بود.
در ابتدا بسیاری از اهالی تئاتر این انتخاب راضی بودند اما نگرانی بسیاری از اهالی جامعه تئاتری، این بود که او برای مدیریت، ابزار لازم را در اختیار نداشته باشد.
تغییر در مدیران همچنان ادامه داشت- امور شهرستان ها، انتشارات و شورای نظارت و ارزشیابی مرکز هنر های نمایشی هم دستخوش تغییر شدند.
در همین زمان حسین پارسایی با دریافت حکمی مدیریت بنیاد رودکی را بر عهده گرفت.

تئاتر خصوصی

تماشاخانه ایرانشهر مکانی جدید برای تئاتر است- جایی برای شکل گیری "تئاتر خصوصی". چرا که گروه های نمایشی باید با کمک افرادی توانا و اجرایی، هزینه های اجرا را با فروش بلیط و تنها و تنها با اتکا به مخاطب های خود تامین کند. کاری که در ابتدا سخت به نظر می رسید و بعضی از کارگردان ها در همان ابتدا با مشکلات آن مواجهه شده بودند. اما آرام آرام با شناخت مخاطب و شناسایی راه های درست به تجربه ای متفاوت از اجرا و مخاطب دست یافتند.
در این مسیر گروه تئاتر لیو با سازماندهی گروهی منسجم و هدفمند و اتکا به نیروهای جوان و خلاق، پیشتاز این تجربه جدید بود. این گروه در طول این سال ها با تمرکز روی برگزاری نمایشنامه خوانی و " پروژه منولوگ های گروه تئاتر لیو" کار خود را به پیش برد و در ادامه، با استفاده از همان تجربه ها نمایش "به خاطر یک مشت روبل" را در این سالن اجرا کرد که با استقبال خوب مخاطب روبرو شد.
تجربه مستقل گروه ها و ارتباط با مخاطب بدون دریافت یارانه دولتی بحثی است که در سال های اخیر توسط بخشی از مدیران دولتی و هنرمندان پیگیری شده و مدام در سمینار ها و مصاحبه ها مطرح شده است. البته این چشم انداز برای بخشی از تفکر دولتی، خوشایند نیست چرا که تسلط دولت بر فرهنگ و هنر را لازم می داند، ولی بخشی دیگر معتقد است که این امر، باعث صرفه جویی در یارانه های دولتی می شود اما آنچه برای هنرمندان تئاتر اهمیت دارد، فقدان امنیت در این مسیر در جهت اجرای نمایش و سرمایه گذاری گروه برای اجراست؛ به خصوص با دخالت های نهادهای خارج از وزارت فرهنگ وارشاد، این نگرانی صد چندان می شود.

حضور مستقل چند گروه تئاتری

پس از سال ها چهار گروه نمایشی به طور مستقل و با کمک حمایت کننده های مالی در یکی از مهمترین جشنواره های تئاتری اروپا شرکت کردند. البته اولین حضور تئاتر ایران در جشنواره تئاتر آوینیون به سال ها قبل باز می گردد که یک گروه تعزیه و خیمه شب بازی با حمایت مستقیم مرکز هنرهای نمایشی در این فستیوال حضور داشتند.
این مجموعه با انتخاب بازیگران و عوامل مشترک چهار نمایش گنگ خوابدیده ( آتیلا پسیانی)، مکاشفه در باب یک میهمانی خاموش (رضا حداد)، 6 دقیقه 36 کیک تولد (سیامک احصایی) و شهر بدون آسمان (کیومرث مرادی) را در این جشنواره به اجرا گذاشتند.

شورای نظارت و ارزشیابی

دیدار حمیدرضا شاه آبادی با هنرمندان تئاتر

شورای نظارت و ارزشیابی همچنان یکی از جنجالی ترین بخش های تئاتر ایران در مرکز هنرهای نمایشی است. این شورا از بدو تاسیس مکانی برای کنترل نمایشنامه ها و اجرا بود.
شورای نظارت و ارزشیابی با آیین نامه های نوشته یا نانوشته آثار نمایشی در تهران را مورد بازبینی قرار می دهد و به لحاظ مضمون و محتوا آنها را کنترل می کند.
در طول سالیان، این شورا فراز و فرودهای زیادی داشته است و در طول همه این سال ها هنرمندان تئاتر همواره از آن به عنوان ابزاری برای "ممیزی" در تئاتر ایران نام برده اند، هر چند که این شورا بارها تلاش کرده تا نقش خودرا به عنوان "مشاور" در کنار هنرمندان معرفی کند.

اعتراض نهادهای خارج از وزارت ارشاد

اعتراض نهادهای خارج از وزارت ارشاد در سال 1389 با جنجال درباره اجرای نمایش "اتللو" آغاز شد. اجرایی که با محور "حرکت" شکل گرفته بود و در جشنواره بین المللی تئاتر فجر سال قبل، به شدت مورد توجه جشنواره و منتقدان قرار گرفته و جوایزی نیز دریافت کرده بود، اما ابعاد گسترده اعتراض به اجرای این نمایش، کار را بر این شورا دشوار و پیچیده کرد و از آن به بعد، بازبینی ها و دخالت این شورا در اجراها و متن نمایشنامه ها بیشتر شد.
در همین زمان بود که صادق موسوی، مدیر وقت این شورا، کنار رفت و مسعود عابدینی نژاد مدیریت این شورا را در دست گرفت. مسعود عابدینی نژاد سال ها قبل در دوران مدیریت مجید شریف خدایی در مرکز هنر های نمایشی با این شورا همکاری می کرد و در طول این سالها آشنایی خوبی از شرایط تئاتر ایران پیدا کرده بود. با این حال او نیز بعد از چند ماه دوام نیاورد و با گسترده شدن دامنه اعتراض های نهاد ها و سازمان های خارج از وزارت ارشاد، جای خود را به رحمان سیفی آزاد داد.

ماهی دات بلاگفا یا نوشتن در تاریکی

محمد یعقوبی با نمایشنامه هایی که به مسایل اجتماعی می پردازد و تلاشش برای به تصویر کشیدن آدم های امروزی شناخته شده است. او تمرین های خود را برای اجرای نمایش جدید خود، ماهی دات بلاگفا در سالن چهارسو در شهریور ماه آغاز کرد اما با بازبینی های متعدد روبرو شد. این بازبینی های چندباره باعث شد اجرای این نمایش به تعویق بیفتد. دخالت های شورای نظارت و ارزشیابی تا آنجا بود که او ناگزیر شد نام نمایش خود را هم عوض کند. بخش های زیادی از نمایش تغییر یافت یا حذف شد و حتی یکی از شخصیت های نمایشنامه، به اصرار گروه بازبینی، کاملا حذف شد؛ هر چند که یعقوبی در اجرا با ترفندهایی، آن شخصیت را نمایش داد.
بالاخره با پافشاری گروه و کارگردان بعد از مدت ها این نمایش با تغییرات زیادی نسبت به متن اولیه روی صحنه رفت.

جشنواره تئاتر حقیقت، حقیقتی از نوع دیگر

"اجرای نمایش های مذهبی" در سال های اخیر یکی از عبارت هایی است که فراوان شنیده می شود. در دوران مدیریت حسین پارسایی چندین جشنواره با این دست موضوعات زاده شدند. این نمایش ها و جشنواره ها به شدت توسط مدیران فرهنگی دولت نهم و دهم دنبال شده است. به خصوص با حضور حمید شاه آبادی سخن گفتن از این گونه تئاتر، دوباره بر سر زبان ها افتاد، هر چند که هنوز هم تئاتر مذهبی تعریف درستی ندارد.
در این سال ها جشنواره هایی همچون رضوی، عاشورایی، عدالت، و غیره شکل بگیرد- جشنواره هایی که فاقد تعریف و هدف مشخصی هستند و نتوانسته اند جای خود را در روند رو به جلوی تئاتر ایران پیدا کنند.

تئاتر هدا گابلر با وجود داشتن مجوز، توقیف شد و عواملش به دادسرای تهران احضار شدند

این همان سوال جدی است که بسیاری از اعضای خانواده تئاتری ایران همواره پرسیده و بی جواب باقی مانده است: ضرورت این جشنواره ها با هزینه های فراوان چیست؟ آن هم در حالی که هنوز تئاتر ایران با مشکلات جدی همچون کمبود سالن تئاتر، قراردادهای پرداخت نشده و عقب افتاده گروه ها، فرسودگی وحشتناک سخت افزار های اجرایی همچون نور و صدا ، نبود کارگاه های ساخت دکور و دوخت دوز لباس برای نمایش ها در گیر است.
جشنواره تئاتر حقیقت در این سال تلاش کرد با یک کاسه کردن همه این جشنواره ها رنگ و لعاب دیگری به خود بدهد، هر چند که همچنان این سوال برای خانواده تئاتر وجود دارد که با داشتن جشنواره ای همچون جشنواره تئاتر آیینی و سنتی، آیا واقعا نیازی به هزینه های فراوان یک جشنواره دیگر از این دست و با مضمونی مشابه وجود دارد؟

هداگابلر و داستان تکراری دیگر

سوالی که برای بسیاری از اهالی تئاتر و مخاطبان عادی تئاتر هدا گابلر، اثر هنریک ایبسن، بی پاسخ مانده این است که این تئاتر چرا ناگهان پس از چند اجرا توقیف شد؟ تئاتری که در جشنواره سال قبل اجرا شده بود و همچون بسیاری از نمایش ها دچار بازبینی های فراوان شده بود. نمایشی که تمام مجوز های لازم برای اجرای قانونی دارا بود.
اما سرانجام حتی حمایت مدیر مرکز هنرهای نمایشی و وزیر ارشاد دولت نهم هم موانع ادامه اجرای آن را برطرف نکرد.

میهمانی تنها به نام محمد رحمانیان

تمرین بازیگران تئاتر هامون بازها، به کارگردانی محمد رحمانیان پیش از انصراف او در اعتراض به سانسور

محمد رحمانیان به پیشنهاد دفتر جشنواره تئاتر فجر دعوت به کار شد، توافق های لازم صورت گرفت و متن "هامون بازها" را نیز ارائه داد. گروه بازیگران به تمرین مشغول شد اما چند روز پیش از آغاز جشنواره، کارگردان اعلام کرد که تمرین را متوقف کرده و از حضور در جشنواره انصراف می دهد.
محمد رحمانیان در مصاحبه ای علت خروج گروهش از جشنواره را سانسور فراوان و عدم توافق با شوارای نظارت و ارزشیابی اعلام کرد.

جشنواره تئاتر فجر و حضور نسلی جوان با نگاهی جدید

امسال هم جشنواره تئاتر فجر برگزار می شود هر چند که شرایط متفاوت و گاه نظامی شهر تهران مسایل زیادی را برای جشنواره به خصوص میهمانان خارجی جشنواره به وجود می آورد، اما این جشنواره در غیاب بسیاری از کارگردانان تئاتر که در این سال ها به طور متناوب کار کرده اند، امسال تلاش کرد نگاهی جوان گرایانه به خود بگیرد و کارگردانان جوان زیادی در این جشنواره توانستند خود و گروه شان را به تئاتر ایران معرفی نمایند.
حضور این جوانان پر شور نوید نیروهایی با انرژی و نگاهی متفاوت است و باز این مسئله بزرگ را یادآوری می کند که هنوز بعد از این هم سال تهران بزرگ با جمعیت ده میلیونی خود تنها تئاتر شهر را برای اجرای نمایش دارد.

برگزیدگانی با رویاها و آرزوهای بسیار

مراسم انجمن نمایشنامه نویسان تئاتر سال 1389 از آن جهت اهمیت داشت که بسیاری از نمایشنامه نویسان به آنچه که آن را "ممیزی" می نامند به شدت اعتراض داشتند. محمد چرمشیر، حمید امجد و علی رضا نادری برگزیدگان امسال بودند که غایبان این سالها نیز هستند.
در بخشی از بیانیه هیات داوران این دوره آمده بود : "روا نیست از پر شمار نمایشنامه های نوشته شده مان تنها اندکی مجال چاپ و یا اجرا پیدا کند، ما بزرگ و کوچک، نمایشنامه نویسیم، روا نیست رویاهایمان در صندوق سر بماند و جاری نشود، با این حال امیدواریم، چون می نویسیم."