جادوی شماره‌ ۱۰-جیانی ریورا، نابغه‌ای که کاتاناچیو را به چالش کشید

جیانی ریورا، نابغه‌ای که کاتاناچیو را به چالش کشید

 

 

جیانی ریورا، در پیراهن باشگاه آ ث میلان

در فوتبال ایتالیا همواره ستاره‌هایی پدید آمده‌اند که بنا بر شیوه‌ی بازی خود، با سیستم دفاعی فوتبال آن میانه‌ی خوبی نداشته‌اند. یکی از بزرگ‌ترین آنان، جیانی ریورا، شماره ۱۰ طلایی دهه‌ی ۶۰ بود که از بازی دفاعی نفرت داشت.

 

بسیاری از نمایندگان جوان پارلمان اروپا، هنگامی که در راهروهای ساختمان آن در استراسبورگ، با مرد آراسته و خوش‌لباسی که موهای پرپشت سپید دارد روبرو می‌شوند، اگر او را نشناسند شاید هرگز حدس نزنند که این شخص روزی بهترین بازیکن فوتبال اروپا بوده است. او کسی جز جیانی ریورا، اسطوره‌ی فوتبال ایتالیا نیست که پس از پایان دوره‌ی فوتبال خود، وارد عالم سیاست شد و در آن نیز همانگونه موفق بود که در میدان چمن سبز.

«آکادمیسین فوتبال»

جیانی (جیووانی) ریورا را در ایتالیا «پسر طلایی» می‌نامیدند. وی در دوره‌ی اوج خود به یکی از برترین شماره ده‌های تاریخ فوتبال تبدیل شد. ریورا اندامی نسبتا ظریف داشت و زیاد اهل دوندگی نبود. ولی آنچنان تکنیک خیره‌کننده‌ای داشت که همگان را مبهوت می‌ساخت. ریورا را به دلیل هوش سرشاری که در بازی از خود نشان می‌داد، «آکادمیسین فوتبال» لقب داده بودند. خود ریورا در مصاحبه‌ای گفته است: «بازی فوتبال امروزه با قدرت بدنی زیاد همراه است. ولی من شخصا فوتبال تقریبا بدون برخورد فیزیکی را ترجیح می‌دهم. فوتبالی که زیبایی آن چشم را خیره کند».

دوره‌ی اوج فوتبال ریورا همزمان بود با دوره‌ی اوج گروه بیتل‌ها در موسیقی. ریورا به این دلیل نیز معروف بود که موهایش را بیتلی آرایش می‌کرد. او در سال ۱۹۴۳ در اوج جنگ جهانی دوم زاده شد. فوتبال را در خیابان‌های ویران‌شده‌ی زادگاهش آلساندریا آموخت. به دلیل استعداد شگرفی که در این ورزش از خود نشان می‌داد، به سرعت توجه مسئولان تیم آلساندریا را جلب کرد. این تیم در آن زمان در سری آ، یعنی لیگ برتر ایتالیا بازی می‌کرد.

ریورا تنها پانزده سال داشت که برای نخستین بار در لیگ برتر ایتالیا به میدان رفت، آن هم در برابر حریف قدرتمندی به نام انترمیلان که در آن زمان در سری آ حرف اول را می‌زد. ریورا در نخستین فصل به عنوان هافبک نفوذی ۲۶ بار با تیم آلساندریا به میدان رفت و ۶ گل به ثمر رساند.

تماشاگران در همان فصل به این نوجوان استثنایی لقب «پسر طلایی» دادند. توجه همه‌ی تیم‌های طراز اول ایتالیا به ریورا جلب شد و در رقابت شدید برای به خدمت گرفتن او، سرانجام این تیم آ ث میلان بود که با پرداخت ۹۰ میلیون لیر (آن‌زمان برابر ۲۰۰ هزار دلار آمریکا) سرانجام توانست ریورا را به چنگ آورد. این رقم در بازار نقل و انتقالات آن روز ایتالیا، آن هم برای نوجوانی ۱۶ ساله یک رکورد بود.

 

جیانی ریورا، برنده‌ی توپ طلایی بهترین بازیکن اروپا در سال ۱۹۶۹ 

ریورا دیگر در ۱۷ سالگی در تیم میلان ستاره‌‌ای پرفروغ به‌شمار می‌رفت. وی در این تیم در آغاز هافبک کناری بود، ولی با رفتن شیافینو ستاره‌ی اوروگوئه‌ای میلان از این تیم، پیراهن شماره‌ی ۱۰ و نقش هافبک میانی و بازی‌گردان تیم به ریورا سپرده شد و او تا پایان شماره‌ی ۱۰ را حفظ کرد. او به سرعت به بازیکن تعیین‌کننده‌ی میلان تبدیل شد و مهر خود را بر پیشانی این تیم کوبید. نخستین موفقیت بزرگ میلان تحت رهبری بازیگردان جوان خود در سال ۱۹۶۲ قهرمانی در لیگ برتر ایتالیا بود.

شکاف در دیواره‌ی کاتاناچیو

در آن زمان، در خط حمله‌ی میلان مهاجمانی چون خوزه آلتافینی برزیلی و جیمی گریوز انگلیسی به چشم می‌خوردند. برخلاف تیم انترمیلان که از سیستم تدافعی کاتاناچیو سود می‌برد، سیستم بازی آ.ث.میلان تهاجمی و رو به جلو بود. همه تلاش می‌کردند توپ را به جیانی ریورا برسانند تا او سپس با دریبل‌های جادویی و پاس‌های دقیق خود به مهاجمان، خط دفاع تیم‌های مقابل را درهم ریزد.

میلان یک سال بعد با همین سیستم به فینال جام باشگاه‌های اروپا رسید و در ورزشگاه تاریخی ویمبلی لندن، در برابر بنفیکا لیسبون پرتغال قرار گرفت. در آن بازی ریورا چشمان همه‌ی کارشناسان و فوتبالدوستان جهان را خیره کرد. آلتوفینی دوبار روی پاس‌های دقیق و مرگبار ریورا، دروازه‌ی بنفیکا را گشود و میلان آن بازی را دو بر یک برد و قهرمان اروپا شد. در همان سال ریورا در رده‌بندی بهترین بازیکنان اروپا به مقام دوم رسید. توپ طلایی بهترین بازیکن آن سال اروپا به لئو یاشین دروازه‌بان افسانه‌ای شوروی رسید.

ریورا در سال ۱۹۶۲ در ۱۸ سالگی نخستین بازی ملی خود را در برابر آلمان انجام داد. او به همراه تیم ملی ایتالیا به مسابقات جام جهانی در شیلی گسیل شد، ولی بیشتر روی نیمکت ذخیره‌ها نشست و تنها یک بار به میدان رفت. چهار سال بعد، ایتالیا در مسابقات جام جهانی سال ۱۹۶۶در لندن یکی از سیاه‌ترین لحظات تاریخ فوتبال خود را تجربه کرد و در گروه خود در برابر کره‌ی شمالی شکست خورد و حذف شد. ولی این تیم دو سال بعد در مسابقات جام ملت‌های اروپا از خود اعاده‌ی حیثیت کرد و به مقام قهرمانی اروپا رسید. ریورا در این پیروزی سهم بزرگی داشت، گرچه به دلیل آسیب‌دیدگی نتوانست در دیدار فینال حضور یابد. در سال ۱۹۶۹ ریورا به اوج توانایی‌های خود رسیده بود و برنده‌ی توپ طلایی بهترین بازیکن اروپا شد.

حیرت‌آور اینکه در میانه‌ی دهه‌ی ۶۰، همزمان دو بازیگردان بزرگ در فوتبال ایتالیا پدید آمده بودند که ادعای پیراهن شماره‌ی ۱۰ را داشتند: جیانی ریورا و ساندور ماتزولا. این مساله باعث می‌شد که مربیان وقت ایتالیا همواره در بازی‌های ملی ناچار شوند از یکی از این دو بازیکن چشمپوشی کنند.

ساندرو ماتزولا بازیگردان اینترمیلان، نبوغ و مهارت‌های فردی جیانی ریورا را نداشت، ولی از آنجا که روش بازی او با سیستم تدافعی سازگاری بیشتری داشت، در بیشتر موارد نقش بازیگردان را برعهده‌ی او می‌گذاشتند. این وضعیت درست همانند رقابت‌هایی بود که در آن سال‌ها در تیم ملی فوتبال آلمان بر سر پیراهن شماره‌ی ۱۰ میان ولفگانگ اوورات و گونتر نتزر درگرفته بود. در آلمان نیز قرعه‌ی بخت به نام اوورات اصابت کرده بود و نتزر وضعیتی مشابه ریورا داشت.

ریورا بازیکن خلاقی بود که اشتیاقی دائمی به فوتبال تهاجمی و رانشی به سوی دروازه‌ی حریف داشت. او از سیستم تدافعی کاتاناچیو بیزار بود و رغبتی به شرکت در کار دفاعی از خود نشان نمی‌داد. فلسفه‌ی ریورا این بود که ایتالیا با بازیکنان بزرگ تکنیکی خود قادر است در میدان‌های بین‌المللی فوتبالی زیبا و تهاجمی نمایش دهد و موفق شود. ولی این فلسفه با سنت فوتبال ایتالیا سازگاری چندانی نداشت. در واقع جیانی ریورا قربانی تراژیک سیستم دفاعی شد. با این همه هرگاه به وجود او احتیاج بود و تیم ایتالیا از حریف عقب می‌افتاد، ریورا به میدان فرستاده می‌شد و در بیشتر موارد به یاری تیم ملی ایتالیا می‌آمد.

شادی جیانی ریورا (چپ) از باز شدن دروازه آلمان در دیدار نیمه‌نهایی جام جهانی ۷۰ مکزیک

در مسابقات جام جهانی سال ۱۹۷۰ در مکزیک، رقابت ریورا و ماتزولا در تیم ملی ایتالیا به اوج خود رسیده بود. ایتالیا تحت مربیگری والکارگی به عنوان قهرمان اروپا راهی این مسابقات شده بود. والکارگی بیشتر به ماتزولا و روش تدافعی گرایش داشت، ولی از ترس رسانه‌های ایتالیا جرئت نمی‌کرد از بهترین بازیکن سال فوتبال اروپا یکسره چشمپوشی کند. وی سرانجام در انتخاب میان ریورا و ماتزولا به یک سازش تن داد، به این صورت که در نیمه‌ی نخست ماتزولا به میدان می‌رفت و در نیمه‌ی دوم ریورا. این روش یک حسن دیگر نیز داشت. در گرمای طاقت‌فرسای مکزیک، بازیکنان خط میانی که ناچار بودند یک‌نفس بدوند و تلاش کنند، انرژی خود را تا حدودی ذخیره می‌کردند.

درخشش ریورا در بازی قرن

«بازی قرن بیستم» به همین دوره از مسابقات جام جهانی در سال ۱۹۷۰ بازمی‌گردد. در مسابقات نیمه نهایی آن بازی‌ها، دو تیم پرقدرت آلمان و ایتالیا در برابر هم صف‌آرایی کردند. ایتالیا در یک چهارم نهایی از جمله با درخشش ریورا با نتیجه‌ی چهار بر یک مکزیک میزبان آن مسابقات را درهم کوبیده بود و آلمان نیز با قدرت با نتیجه‌ی سه بر دو از سد انگلستان قهرمان جهان گذشته بود. در گرمای کشنده‌ی بعدازظهر مکزیک در ورزشگاه آزتک، حدود ۱۲۰ هزار تماشاگر گردآمده بودند تا بازی قرن را نظاره کنند.

ایتالیا با گل دقایق اول بازی پیش افتاد و به لاک دفاعی فرو رفت. ولی آلمان در دقیقه‌ی ۹۰ بازی را به تساوی کشاند. وقت اضافی این بازی که به ماجراهای یک رمان جنایی می‌ماند، پنج گل دیگر به همراه داشت و فرصتی برای خودنمایی جیانی ریورا بود. او علاوه بر دادن یک پاس گل، خود در دقیقه‌ی ۱۱۱ چهارمین و آخرین گل ایتالیا را وارد دروازه‌ی آلمان کرد. ایتالیا با نتیجه‌ی چهار بر سه بر آلمان پیروز شد و به فینال راه یافت. ریورا بعدا گفته بود، پس از آن گل احساس می‌کرده که به عوض بازیکنان تیم ملی ایتالیا، هنرپیشگانی چون سوفیا لورن، جینالولوبرجیدا و کلودیا کاردیناله او را در آغوش می‌گیرند و می‌بوسند!

در بازی فینال، والکارگی خطای بزرگی مرتکب شد و برخلاف بازی‌های پیشین که ریورا را در نیمه‌ی دوم به جای ماتزولا وارد میدان می‌کرد، او را همچنان روی نیمکت باقی گذاشت. ریورا در پنج دقیقه‌ی پایانی وارد میدان شد، زمانی که دیگر خیلی دیر شده بود و رقص سامبای برزیلی، دیوار کاتاناچیو را منهدم ساخته بود. والکارگی به دلیل این اشتباه و استفاده نکردن از ریورا، پس از بازگشت از جام جهانی، به شدت مورد انتقاد محافل ورزشی و رسانه‌های ایتالیا قرار گرفت.

درباره‌ی «بازی قرن» میان آلمان و ایتالیا بسیار گفته‌اند و نوشته‌اند. بسیاری از کارشناسان، این بازی را بهترین و هیجان‌انگیزترین بازی تاریخ فوتبال می‌دانند. خاطره‌ی این بازی هرگز از یاد فوتبالدوستان زدوده نخواهد شد. جیانی ریورا بعدها درباره‌ی این بازی گفته بود: «خود ما آن موقع در میدان نمی‌دانستیم که این بازی به یک افسانه تبدیل خواهد شد و بعدها متوجه شدیم که چه تاثیری برجای گذاشته است». با این همه جیانی ریورا که همواره پیرو فوتبال زیبا بود درباره‌ی آن بازی معتقد است: «از منظر تکنیکی، آن بازی چندان چشمگیر نبود».

دریبل‌های جادویی و پاس‌‌های مرگبار

 

جیانی ریورا (چپ) در حین بحث با کمک‌مربی تیم ملی فوتبال ایتالیا در یکی از دیدارهای مرحله‌ی گروهی این تیم در جام جهانی ۱۹۷۴

ریورا جثه‌ای ظریف و کوچک داشت و از اندام ورزشی برخوردار نبود. او این کاستی بدنی را با مهارت‌های فردی و دریبل‌های جادویی جبران می‌کرد. حرکات پا به توپ او در میدان، آنچنان نرم و موزون بود که گویی می‌خرامید. دید ریورا عالی بود و همواره برای پاس‌دادن، بهترین گزینه را در نظر می‌گرفت. یکی از نقاط قوت ریورا، پاس‌های مرگبار او در محوطه‌ی جریمه‌ی تیم مقابل بود که معمولا به گل منجر می‌شد. ریورا آنچنان میل تهاجمی نیرومندی داشت که در تیم میلان همواره بازیکنی را در خط میانی مامور می‌کردند خلاء نفوذ او را پر کند.

جیانی ریورا با تیم ملی ایتالیا یک بار قهرمان اروپا شد و یک بار نایب قهرمان جهان. او روی هم رفته ۶۰ بازی ملی انجام داد و ۱۴ گل به ثمر رساند. در لیگ برتر ایتالیا نیز روی هم ۶۵۸ بازی داشت و ۱۶۴ گل به ثمر رساند. ریورا با میلان سه بار قهرمان باشگاه‌های ایتالیا، سه بار قهرمان جام حذفی، دوبار قهرمان باشگاه‌های اروپا، دو بار قهرمان جام حذفی اروپا و یک بار برنده‌ی جام باشگاه‌های جهان شد. او در سال ۱۹۷۹ از میدان فوتبال کناره‌گیری کرد.

ریورا امروزه معتقد است که ما باید فوتبال را در برابر خطراتی که خود ایجاد کرده‌ایم محافظت کنیم. به گفته‌ی او، یکی از خطرات، خشونتی است که در وجود هر انسانی نهفته است و خطر دیگر تجاری شدن فوتبال است. به باور وی، این خطرات فوتبال را از همه سو هدف گرفته‌اند.

جیانی ریورا پس از خداحافظی از فوتبال، وارد عالم سیاست شد. او در سیاست نیز مانند فوتبال موفق بود و در زمان نخست‌وزیری رومانو پرودی از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ در مقام مشاور وزارت دفاع کار می‌کرد. ریورا سپس از سال ۲۰۰۵ عضو پارلمان اروپا شد. خود او در مقایسه‌ی میان فوتبال و سیاست با طنز گفته بود: «در هر دو عرصه می‌توان با کمی استعداد پیشرفت زیادی کرد».

در آنچه به بازی فوتبال مربوط می‌شود می‌توان با قاطعیت گفت که جیانی ریورا شکسته‌نفسی می‌کند. او در زمین چمن سبز یکی از استعدادهای نادر و از نوابغ و پدیده‌های استثنایی بود. شاید به همین دلیل، هنگامی که اخیرا خبرنگاری از او سراغ بازیکنانی چون جرج بست و جیانی ریورا یعنی برندگان توپ طلایی سال‌های ۱۹۶۸ و ۱۹۶۹ را در فوتبال امروز گرفت، پاسخ داد: «چنین بازیکنانی دیگر وجود ندارند».